In dat project draait alles om historisch erfgoed als middel voor klimaatoplossingen. In Spoordonk gebruiken we daarvoor de typische kenmerken van dit watermolenlandschap. Met ons eigen ‘Brabants Goud’-project geven we daarnaast de ecologie en biodiversiteit een impuls.
Groene verbinding
Ons project in Spoordonk, gemeente Oirschot, moet leiden tot een ecologische verbinding tussen de Kampina en Landgoed Baest. Het is één van de grotere stapstenen in Het Groene Woud om het Natuurnetwerk Brabant (NNB) te realiseren. Hier doen we dat via de Groote Beerze. We kochten diverse voormalige agrarische kavels aan waar we de komende jaren waardevolle natuur op laten ontstaan. Mét meer biodiversiteit en mét de Spoordonkse watermolen als cultuurhistorisch baken in het landschap.

De watermolen van Spoordonk
De Spoordonkse watermolen stamt uit 1320 en is nog steeds in gebruik, nu als horeca-accommodatie en als één van de natuurpoorten in Brabant. Ook de waterraderen draaien nog steeds en nog altijd volledig op waterkracht van de Beerze. De molen maakte vroeger deel uit van het kasteelcomplex Huis Ten Bergh en speelt om die reden een belangrijke rol in de geschiedenis van Spoordonk/Oirschot. Ze bepaalt bovendien al eeuwenlang de situatie van het landschap ter plaatse.
Het historische landschap beleven
Uniek is, dat veel van de oorspronkelijke kenmerken van dat historische landschap nog aanwezig zijn. Zo steekt de watermolen op de hoge zandkop nog altijd boven het gebied uit. Het oude kasteel is weliswaar verdwenen, maar de omringende slotgracht is ook nog herkenbaar: deze ligt als een laagte in het bestaande weiland. In natte periodes staat hier – als een goed bewaarde afdruk – water in. Daarnaast kenmerkt een watermolenlandschap zich door het goed kunnen vasthouden van beekwater. Ook hier is dat het geval. Dankzij de Beerze is het gebied vochtig genoeg om er waardevolle natuur op te laten ontstaan. Het hoge erfgoedgehalte in het gebied vormt een mooie inspiratiebron voor het zichtbaar en beleefbaar maken van het historische landschap.
Natuur en biodiversiteit
Onderdeel van die zicht- en beleefbaarheid zit hem onder meer in het herstellen van de natuur. Daarom gaan we de groei en bloei van bloemen, planten, struiken en bomen stimuleren. Dat begint met aandacht voor de bodem en vooral zorgen dat deze vochtig genoeg is. Want op een vochtige bodem kan flora goed gedijen. En waar flora groeit, laat fauna niet lang op zich wachten. We voorzien dan ook een toename van vogel-, insecten- en andere, soms zeldzame, soorten.
Opvangen van de gevolgen van klimaatverandering
De gebiedsontwikkeling in Spoordonk is breder dan ‘natuur’. Ook inspelen op klimaatverandering is een doel. Anders gezegd: we willen het watermolenlandschap benutten om droge en natte periodes het hoofd te bieden. En ook hiervoor is de bodem weer een sleutelfactor. Met het treffen van de juiste maatregelen is deze straks weer in staat om water op te vangen én op te slaan. De landschappelijke omstandigheden bieden kansen genoeg: het bergen en conserveren van water is namelijk altijd een belangrijke functie van watermolens geweest. Ze hadden dat water immers nodig om te malen. En hoewel het Spoordonkse watermolenlandschap deze functie deels is verloren, heeft het gebied veel potentie om de gevolgen van de klimaatverandering op te vangen.
Herintroductie van de molenvloed
In het project realiseren we een klimaatbuffer. Zo’n buffer houdt tijdelijk water vast als er sprake is van een hoge waterstand of piekafvoer van de Beerze. Dankzij die buffer is de impact van droogte in hete periodes minder groot. Diezelfde eigenschap zorgt er ook voor dat de kans op wateroverlast minder wordt bij hevige regenbuien. Het realiseren van deze buffer doen we door te putten uit – wederom – de historie: we herintroduceren de molenvloed. Een vloed is van oorsprong het land rondom een molen waar de bodem het water opsloeg zodat mensen er geen last van hadden. We blazen deze vloed in Spoordonk nieuw leven in. Dat doen we wel onder strenge voorwaarden en in nauwe samenwerking met Waterschap De Dommel die zorgt voor verantwoorde hydrologische ingrepen.
Handen op elkaar voor cultuurhistorische waarde
Herstel van dit Spoordonkse landschap kan rekenen op subsidie, afkomstig uit de Erfgoed Deal van het ministerie van OCW. De aanvraag van de subsidie komt voort uit het Brabantse project ‘Watermolenlandschappen voor klimaatadaptatie’, een initiatief van Molenstichting Noord-Brabant, provincie Noord-Brabant en Waterschap De Dommel. De Erfgoed Deal is bedoeld voor het inzetten van historisch erfgoed voor het oplossen van actuele maatschappelijke opgaven. Klimaatadaptatie is er daar eentje van. Bij de toekenning van de rijkssubsidie aan het watermolenlandschap van Spoordonk schreef de Stuurgroep Erfgoed Deal dat ‘het opnieuw benutten van (…) erfgoedstructuren niet alleen bijdraagt aan klimaatoplossingen en erfgoedbehoud, maar ook zorgt voor een kwaliteitsimpuls in de leefomgeving.’
Partners
Bij het herstel van het Spoordonkse watermolenlandschap werken we samen met Waterschap De Dommel, Gemeente Oirschot, Molenstichting Noord-Brabant en de Provincie Noord-Brabant. Gebiedsontwikkelaar MLG coördineert in opdracht van ARK het planvormingsproces rond de Spoordonkse watermolen.