Voor mijn stage bij ARK Natuurontwikkeling heb ik onderzoek mogen doen naar de wisent. Dit imposante dier is het grootste landzoogdier in Europa en je zou denken dat deze soort niet voorkomt in Nederland. Dat is ook heel lang het geval geweest, sterker nog, de diersoort heeft ooit op het punt van uitsterven gestaan. Aan het begin van de twintigste eeuw waren er nog maar enkele tientallen individuen in leven. Sindsdien zijn er diverse herintroductieprogramma’s opgezet zodat gezonde en wilde populaties konden ontstaan. Momenteel zijn er meer dan dertig wilde populaties verspreid over grote delen van Europa en één van die populaties leeft sinds 2016 op de Veluwe.
wisentkudde op de Veluwe
Lang werd er gedacht dat de wisent een typische bosspecialist is. De laatst bekende gebieden waar de wisent van oorsprong voorkwam lagen in het oerbos Białowieża in Polen. Er is echter weinig wetenschappelijk bewijs om de wisent als bosspecialist te categoriseren. Het gebit en verteringssysteem van deze soort lijken sterk op dat van grazers die typisch voorkomen in open graslanden en in de laatste jaren is er binnen de wetenschap dan ook een discussie op gang gekomen over het geprefereerde habitat van de wisent. Aangezien de kudde wisenten op de Veluwe zich vrij kan verplaatsen in een gebied waar bossen, maar ook open landschappen zoals graslanden en heidevelden voorkomen, biedt deze kudde een mooie kans om de voorkeur voor habitat bij de wisent te onderzoeken. En dat is precies wat ik tijdens mijn stage heb gedaan.
De Veluwse kudde bestaat uit zes individuen; twee volwassen koeien, één volwassen stier en drie jonge stiertjes. Onlangs is daar nog het eerste koekalfje bijgekomen. De oudste en leidende koe van de kudde draagt een GPS-halsband waarmee de locatie van het dier elk uur wordt vastgesteld. Aan de hand van deze locatiegegevens en met behulp van gebiedskaarten met daarin de verschillende habitattypes, kan worden bepaald welke types leefgebied het meest gebruikt worden door de wisenten.
Habitatselectie wordt in de ecologie vaak ingedeeld en gemeten met een index. In dit geval is de zogeheten Jacobs’ index hiervoor gebruikt. Door deze index te berekenen voor elk habitattype wordt er niet alleen gekeken naar waar de wisenten het meest voorkomen, maar ook naar hoeveel er aanwezig is van elk habitattype. De index kan variëren van -1 tot 1 waarbij een index van -1 betekent dat een habitat maximaal ontweken wordt, een index van 1 betekent dat een habitattype maximaal geprefereerd wordt. Wanneer de Jacobs’ index 0 is betekent dit dat het habitat gebruikt wordt in dezelfde mate als dat het habitat aanwezig is.
Zoals in de grafiek hierboven te zien is, heeft het habitattype 'grasland' verreweg de hoogste index. Dit betekent dus dat voor de Veluwse populatie, het grasland in het gebied het sterkst geprefereerd wordt door de kudde. Opvallend is dat 'loofbossen' en 'gemengde bossen' een lagere index hebben en 'naaldbossen' zelfs een negatieve index. Dit betekent dat, in het geval van de kudde op de Veluwe, de wisent dus niet per se een bosspecialist is. Wel wordt het bos ook zeker benut door de beesten. Zeker in de herfst, wanneer het voedselaanbod in graslanden van mindere kwaliteit is en wanneer er natuurlijk veel eikels en beukennootjes in het bos te vinden zijn, zal je de wisent meer aantreffen in loofbossen. Naast eikels en beukennootjes maakt de wisent ook gebruik van de bast van bomen, ter aanvulling op het dieet. Wanneer je het gebied bezoekt zal je ook zeker zien dat deze dieren dit doen. Met name Amerikaanse vogelkers lijkt vaak op het menu te staan. Dankzij de enorme kracht die deze dieren bezitten werpen zij met gemak een jonge boom tegen de vlakte, waarna ze zich tegoed doen aan de bast. Zo is goed te zien hoeveel invloed een soort als de wisent heeft op zijn leefomgeving.
Ik heb erg genoten van mijn stage bij ARK. Niet alleen heb ik kennis mogen maken met een organisatie die zich inzet voor wilde natuur, die zelfs in een klein land als Nederland overal kan opduiken. Ook heb ik mogen bijdragen aan de kennis over een prachtige diersoort die een grote rol kan spelen in een dynamisch ecosysteem.
Gijs Hekkert, master student Forest and Nature conservation aan de Universiteit van Wageningen