Ook op de Doggersbank, het ondiepe gebied aan de noordgrens van het Nederlandse deel van de Noordzee, is het bodemreliëf afgevlakt door zand. Dit is geen goed nieuws voor beginnende oesterrifjes. Sterke, volwassen riffen zouden nou juist wél die zandverplaatsingen onder water kunnen beperken en een basis vormen voor ander leven. De ARK Noordzee-expeditie kwam thuis met nieuwe inspiratie om de vicieuze cirkel te doorbreken. Maar eerst kwamen ze in Franks paradijs.
Franks paradijs. Het is een naam die je niet op de zeekaarten vindt. Het is waar de schipper van de MS Tender je heen vaart als je op zoek bent naar zeenatuur met een rijk bodemleven. Omdat je wilt snappen wat de voorwaarden zijn voor zulke natuur, en ideeën wilt testen om die te helpen zichzelf uit te breiden. Omdat je een Marine Fieldlab wilt opzettenom maatregelen uit te proberen. Als start van een veel grotere ambitie: de levende Noordzeenatuur weer wild en sterk maken.
Zanddynamiek
Franks paradijs is een naam die rondzingt als de opvarenden van de ARK Noordzee-expeditie vertellen over hun werk in de eerste week van juni 2022. Met sonar gingen ze op zoek naar bodemvariatie en harde ondergronden, ze filmden de bodem, namen er monsters van, en met aas lokten ze de aanwezige zeedieren voor de lens.
De vooraf gekozen locaties voor tests met schelpdierbankherstel, vielen de ARK'ers tegen. De indruk aan boord was: overal zand, weinig leven, al kan dat bij verdere analyse nog best meevallen.
‘De Doggersbank is ondiep en het water is er – zeker voor de Noordzee – erg helder. Dat maakt het in theorie een goede plek voor leven. Op de historische bodemkaarten staat allerlei reliëf waar riffen van zouden kunnen profiteren, maar dat reliëf blijkt dus grotendeels onder het zand verdwenen,’ zegt Gijs van Zonneveld, een van de projectleiders van het ARK Noordzee-programma. ‘Er is door het verdwijnen van de riffen bijna niets om de stroming en wervelingen van het zand vast te houden. En door de hoge zanddynamiek komen nieuwe riffen niet op gang. Doordat de Doggersbank ondiep is, woelen stormen hier de bodem op. Zo zien we vooral zand, net als elders op de Noordzeebodem.’
Schipper Frank Loonstra, die, als hij niet met een boot vol ecologen en natuurontwikkelaars rondvaart met sportvissers de zee opgaat, wist nog wel een stekkie. Hij was zelf ook nieuwsgierig hoe het er op de bodem uit zou zien. Wat zouden ze vinden?
Rifnatuur op Stenen
‘Met de onderwatercamera’s van BuWa zagen we de zwerfkeien die Franks visstek tot een onderwaterparadijs maken. Het is maar klein, tien bij veertig meter. Geniaal dat hij dat weet te vinden op die enorme zee. Je ziet meteen meer rifsoorten. Dit past dus precies bij onze ideeën over wat nodig is om het ecosysteem op te krikken. Ik denk dat we met onze rewilding-maatregelen moeten aansluiten bij die kleine paradijsjes die er nog wel zijn. Zoals bij de wrakken die we vorig jaar bezochten, bij natuurlijke grindbanken en de stenenstapels, en zo stap voor stap meer stabiliteit in het zand creëren en het daar aanwezige leven plek geven om uit te breiden. Misschien moeten we beginnen op plekken waar vissers niet komen omdat de bodem te ruig is. Op de Klaverbank bijvoorbeeld. Daar heb je stenen. En meer vis.’
BuWa, Bureau Waardenburg, is een ecologisch adviesbureau dat samen met ARK ideeën ontwikkelt om rewilding op zee op gang te krijgen, zoals kooien waarin oesters ongestoord kunnen groeien en de oesterwieg – een constructie waarin met babyoestertjes bevruchte, lege schelpen in zee gezet kunnen worden en zo een zaadbom voor wilde schelpdierriffen kunnen worden.
‘Dat is een begin,’ zegt Gijs, ‘op de immense schaal van de zee zijn het echt kleine interventies. Maar zodra je natuurlijke successie krijgt – uitgroeiende, natuurlijke riffen – dan krijg je zoveel meer larven in het water. Tien- honderdduizenden. Als je dan goede vestigingsplaatsen hebt, kan het ineens hard gaan.’
Zand hoort bij de Noordzee
'Ook zandbodems met veel schelpmateriaal zoals we ook zijn tegengekomen tijdens de expeditie zouden daar geschikt voor kunnen zijn,' zegt Jeroen Kwakkel, zee-ecoloog van Bureau Waardenburg. 'Vergeet niet dat de dynamiek van zand ook bij de Noordzeenatuur hoort. Zandbanken die niet door mensen zijn verstoord, waar soorten zitten die helemaal aangepast zijn om te overleven onder een plotselinge lading zand, die in staat zijn daar weer bovenuit groeien, dat is óók wilde natuur. Ja, sommige stukken zand zijn zo goed als dood, andere blijken als je ín de bodem kijkt toch vol leven te zitten. Dit laatste bleek ook uit bodemmonsters die we genomen hebben: geen grote aantallen maar wel degelijk vlokreeftjes, kleine zeesterren en wormen. We zijn benieuwd wat er de komende weken uit de verdere analyses komt van het verzamelde beeldmateriaal.’
Als je de Noordzeenatuur wilt rewilden zijn er meer opties dan alleen schelpdierriffen op harde bodem, wil hij maar zeggen.
‘Deze foto drukt voor mij de essentie van de expeditie uit,’ zegt expeditieleider Ernst Schrijver van ARK. ‘De schoonheid van de zee. De ruimte, de rust. Hoe klein ons bootje is. Maar ook hoe leeg het was. Weinig vogels, weinig zeezoogdieren. Natuurlijk, het is een momentopname, volgende week kan het anders zijn. Het lijkt of de mens hier niks kan, maar toch is dat wel zo. Je vindt een kabel, je kijkt: het barst van het leven. Daarnaast, in het zand, niks. Hoe brengen we dat leven een stap verder? Elke keer dat we daar zijn, leren we meer.’
Gijs van Zonneveld: ‘Als het makkelijk was, hadden we het al lang gedaan.’
De Doggersbankexpeditie 2022 is onderdeel van het Noordzeewerk van ARK Natuurontwikkeling en WWF-Nl. Aanvankelijk werkte ARK vooral aan experimenten met rifherstel dicht bij de kust. De expeditie is het begin van rewilding in open zee.
Bij de expeditie waren behalve ARK’ers en medewerkers van Bureau Waardenburg onderzoekers van Wageningen Marine Research aan boord voor eDNA-sampling (een manier om aanwezig leven aan te tonen op basis van DNA-sporen in het water), en deelnemers van de Ambassade van de Noordzee en WWF. Ook reisden een aantal programma- en beeldmakers mee met Frank en zijn bemanning van de MS Tender.
