Vertegenwoordigers van Commonland en 23 van haar internationale partners, samengekomen voor een global learning summit, stappen uit in Kekerdom. Zij zijn allen – op uiteenlopende plekken in de hele wereld – bezig met het herstellen van landschappen die onder druk staan. Waar teloorgang van natuur al jarenlang heeft doorgezet en het hoog tijd is voor een ommekeer. Net zoals tot voor kort nog het geval was in de Millingerwaard.
Een stap terugdoen
,,De gronden hier kennen een lange traditie van intensief agrarisch gebruik, voornamelijk als maïspercelen. Met als gevolg een verlies aan biodiversiteit dat maar doordenderde”, vertelt ARK-directeur Esther Blom in Wilderniscafé De Waard van Kekerdom.
35 jaar geleden sprong ARK het gebied in met een visie. ,,Een hoopvol idee over hoe het zou kúnnen zijn. Door een stip op de horizon te zetten. En met een pilot van slechts drie hectare aan de slag te gaan. Met als focus niet één soort of plant, maar het gehele ecosysteem.”
De methode die de organisatie daarvoor toepaste was rewilding. ,,Oftewel: natuurlijke processen de ruimte geven”, legt Esther uit. ,,Grazers introduceren, predatie weer een kans geven, de rivierdynamieken herstellen. Maar vooral: een stap terugdoen. Ons laten verrassen in plaats van elke vierkante meter te willen controleren.”
Een shift in het denken
Mét effect, zien de internationals met eigen ogen als ze door het gebied struinen. Inmiddels floreert het gebied. En volgde 4.000 hectare nieuwe uiterwaardennatuur in de Gelderse Poort de pilot op. ,,Kijk, dit is een beverspoor”, laat ARK-ecoloog Bart Beekers trots zien. Eén van de vele soorten die er weer een plek heeft.
De menselijke impact kan desastreus zijn, vult Bart al wandelend aan. ,,We weten in Nederland heel goed hoe we natuur weg moeten jagen, hoe we het domineren kunnen. Dan is het een kunst om een shift in dat denken te maken.”
Om daar te komen had ARK een heldere strategie, stelt Beekers. ,,Neem het zoeken naar economische brandstof om het idee te laten slagen. Én het aangaan van een sterke connectie met de lokale gemeenschap.”
De grote impact van kleine initiatieven
,,Wat is het hier groen”, is een van de eerste gedachtes die de Indiase Akanksha Choudhary had toen ze in Nederland arriveerde. ,,Ik dacht: wat valt er in dit land nog te herstellen? Het is toch al af? Best shocking om dan te merken dat dit land in een biodiversiteitscrisis verkeert.”
Ze trekt paralellen met haar thuisland India, waar zij samen met lokale gemeenschappen actief werkt aan het herstel van bosgebieden. ,,In die bossen kan je ook op het eerste oog denken dat er niets aan mankeert. Maar als je kennis hebt over de omgeving, weet je dat rijstvelden gestimuleerd worden door de overheid en houtkap alsmaar toeneemt. Als we niets doen, degradeert het landschap alsmaar verder.”
Wat haar aanspreekt aan het werk van ARK is het doen van een pilot. ,,Het is inspirerend om op zo’n klein stukje grond te beginnen. Dat laat zien dat kleine initiatieven op grote schaal impact kunnen maken. En dat mensen met visie veel bereiken kunnen.”
Natuur als proces dat zich voortdurend ontwikkelt
Voor Jan-Willem Jansens is het bezoek aan de Millingerwaard ‘a trip down memory lane’. Hij is in Nederland geboren en getogen, maar werkt en woont al bijna 40 jaar in het buitenland. Momenteel werkt hij aan landschapsherstel in de Verenigde Staten.
,,Dit is waar ik vóór mijn vertrek uit Nederland van droomde”, stelt hij. ,,Ik was toen nog een jonge landschapsarchitect. In die tijd werd natuur vooral gezien als één vogel, één boom, één vlindertje. Nogal een postzegel-blik op natuur.”
Hij is blij dat rewilding in beeld is gekomen ,,Niet meer kijken naar natuur als een vastomlijnd beeld, maar als een proces dat zich voortdurend ontwikkelt. Waar geboorte, leven en dood onderdeel van zijn. Op dat gebied is ARK een pionier, facilitator en kennisleverancier.”
,,Ik vind het mooi hoe ARK bij natuurontwikkeling ook lokale voordelen identificeert. Boeren hier kregen de mogelijkheid om te extensiveren. Horeca heeft er baat bij. Het leverde werkgelegenheid op. En de hele gemeenschap plukt nu de vruchten van recreatie.”
Jongeren ‘ambassadors of change’ maken
,,Landschapsherstel is geen makkelijke weg om te bewandelen”, weet Mubita Nyambe, die in Zambia werkt aan het tegengaan van ontbossing door lokale gemeenschappen te voorzien van duurzame cookstoves. ,,Je krijgt het niet van de één op de andere dag gedaan. Je hebt toegewijde mensen nodig die moeite willen doen. En middelen.”
Hij ziet educatie als één van die middelen. ,,ARK betrekt vanaf het begin lokale basisschoolleerlingen bij dit project. Ze gaven hen met liefde en passie een connectie met het gebied. Dat is heel waardevol.”
,,In Zambia richten wij ons ook op kinderen en jonge vissers. Wij proberen met hen te levellen en voort te borduren op wat zij zelf al weten. Het is mijn doel om jongeren ambassadors of change te maken en hen gevoel voor natuur mee te geven. En daarin centraal te zetten dat balans cruciaal is voor een ecosysteem.”
Lokale partners vinden
De Spaanse Rodrigo, Elvira, Laura en Antonia discussiëren in de Millinger Theetuin nog even over rewilding. Zij werken in verschillende organisaties die bezig zijn met het herstel van droge gebieden in Spanje. ,,Over rewilding bestaat soms de opvatting dat het helemáál niets doen betekent”, geeft Elvira Marín Irigaray aan. ,,Het is interessant om te zien hoe ARK hier en daar een zetje geeft, zodat de natuur zelf weer op eigen kracht kan komen.”
Voor Laura Núñez wakkert het een droom aan. ,,In Spanje worden veel stukken land achtergelaten, als de jeugd naar de stad trekt. Bij mijn huis ligt een perceel van een gepensioneerde boer. Vier hectare, met bossen. Als landbouwgrond natuur kán worden, kan dat daar misschien ook.”
Ze worstelt nog wel met praktische vraagstukken. ,,Zoiets kan ik in mijn eentje niet kopen. Maar dit project stimuleert het nadenken over lokale partners en donors, zoals ARK ook succesvol heeft gedaan. Samen sta je sterker.”
We kúnnen de natuur weer opbouwen
Rodrigo Vargas Villegas is gefascineerd door het water in de Millingerwaard. ,,Ik vind het met name interessant dat er hoofd- en kwelgeulen zijn gegraven, waardoor het water weer vrij spel heeft.”
,,In onze projecten in Spanje is het aantrekken van water een grote uitdaging. Het is schitterend om te zien hoe water hier een dynamische rol krijgt. En als effect daarvan brengt water het leven terug. Stop water in het systeem en het herstelproces versnelt.”
,,Dit gebied geeft hoop een stem”, concludeert hij. ,,Wij als menselijke soort kúnnen natuur met gemak vernietigen, maar deze plek laat de andere kant zien. Met de juiste visie kúnnen we de natuur ook weer aan een comeback helpen. Dat is een boodschap die we moeten blijven delen met elkaar.”