Bouwen in een overstromingsvlakte?
Het bewuste natuurgebied ligt in het Geuldal bij Partij (gemeente Gulpen-Wittem) en heeft een interessante voorgeschiedenis. Het was aanvankelijk een akker, die ooit werd aangekocht om een groot sportcomplex te realiseren. Dat sportcomplex is er uiteindelijk nooit gekomen. Te veel weerstand vanwege landschappelijke afbreuk. Met terugwerkende kracht heeft de grote overstroming van 2021 bovendien duidelijk gemaakt dat het absoluut géén goed idee is om te bouwen in de overstromingsvlakte van de Geul. Zeker niet in tijden van een opwarmend klimaat.
Toen de bouwplannen in 2008 definitief van de baan waren, is in de jaren erna de zeven hectare grote akker omgevormd naar grasland. Dat was een goede stap, want een onbegroeide (of karig begroeide) akker in de overstromingsvlakte van de Geul kan bij hoogwater veel misère veroorzaken; massa’s modder spoelen mee. Dit zorgt voor vertroebeling en vervuiling van de beek en schade aan het waterleven.
Voorkomen van vervuiling en overlast
Overigens heeft niet alleen de beruchte overstroming van 2021, maar ook het recente noodweer van twee mei van dit jaar, opnieuw laten zien wat afstromende modder behalve watervervuiling teweegbrengt: glibberige straten, afgesloten wegen, slib in huis, verlies van zaaigoed en zeer veel onkosten.
Graslanden houden in tegenstelling tot akkers het bodemmateriaal veel beter vast. De grond wordt immers niet bewerkt en de plantenwortels houden de bodem op zijn plek. Als er door het water al wat grond los zou komen, dan wordt het snel weer ingevangen door de begroeiing.
Met de omvorming naar grasland, is het verhaal van de ‘Wei van Partey’ nog niet klaar. In 2016 werd op 1 ha van het grasland, op initiatief van het dorp een fruitboomgaard aangelegd met een wandelpaadje er doorheen. De grote klapper kwam in 2022: op de resterende 6 hectare is uitvoering gegeven aan een klimaatproject met als doel: waterberging gecombineerd met natuurontwikkeling en natuurbeleving.
Betrokken bij dit project waren ARK (initiatiefnemer en trekker), gemeente Gulpen-Wittem en Waterschap Limburg (grondeigenaren) én Brand Bierbrouwerij (vanwege een compensatieverplichting). Belangrijkste financiers waren naast Brand, de Nationale Postcode Loterij, het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling en de provincie Limburg.
In de herfst van 2022 gingen graafmachines, vrachtwagens en bulldozers in het gebied aan de slag, zowel langs de Geul als langs de Selzerbeek, die hier uitmondt in de Geul. Er werden laagtes en geulen gegraven (ruim 20.000 m3 grondverzet), en aan de rand werd het opgehoogd. Een kickstart kreeg het terrein na de afgraving óók met de aanplant van hagen, bosschages en bomen. In de loop van 2023 deden vier galloway-runderen hun intrede in het gebied. Ze grazen hier jaarrond, in een lage dichtheid, waardoor de vegetatie zich weelderig kan ontwikkelen en volop voedsel én dekking kan bieden aan alle wilde dieren uit de omgeving: van bij tot bever, van krekel tot kraai, van rups tot ree en van vlinder tot valk.
Bloemrijk grasland door hergebruik maaisel uit natuurgebieden
In de zomer van 2023 werd de kickstart compleet met de aanvoer van twee karrevrachten maaisel. Eén was afkomstig van bloemrijk grasland op de Gulperberg (droog) en één van bloemrijk grasland in het Geuldal bij Mechelen (nat).
Onder invloed van begrazing en andere natuurlijke processen (zoals overstroming) kan de natuur zich spontaan verder ontwikkelen. De natuur is aangezet, de natuur is aan zet!
Om het verhaal helemaal af te maken: het genoemde bloemrijke grasland van de Gulperberg was tot 2016 eveneens akkerland (20 ha). ARK heeft dit tussen 2017 en 2020 omgevormd naar hellinggrasland met struweelhagen, ook in het kader van een klimaatproject, met als doel om modder-afstroom tegen te gaan en de afstroom van water vanaf deze steile helling op natuurlijke wijze te vertragen. Natuurmonumenten, de huidige eigenaar, laat het terrein nu verder ontwikkelen tot kalkgrasland.
Graslanden als waterbuffer herstellen
Het genoemde natte grasland in het Geuldal is eveneens van Natuurmonumenten en is één van de vele graslanden van Natuurmonumenten aldaar. Omdat een groot deel van de graslanden als voormalig landbouwperceel ondergrondse drainages bevat, heeft ARK samen met Natuurmonumenten - wederom als klimaatmaatregel – uit pakweg 40 ha grasland zo’n 20 km drainagebuizen verwijderd. Ook deze graslanden kunnen daardoor weer kletsnat worden, zoals ze dat van nature waren. Ze vormen een belangrijke waterbuffer, een watervoorraad voor droge tijden.
Gevolgen klimaatontwrichting opvangen met meer natuur
Natuurontwikkeling in de ‘Geulwei va Partey’ laat zien dat door de ontwikkeling van meer natuur de gevolgen van klimaatontwrichting beter kunnen worden opgevangen, en omgekeerd dat de noodzaak tot klimaatadaptatie kansen biedt voor meer natuurontwikkeling. Door samen te werken kunnen deze kansen verzilverd worden.
