Dat is voor sommige klassiek geschoolde natuurbeheerders wennen. Die zijn zó gewend om oude vormen van landgebruik (de landbouw van vroeger) als natuurbeheer te zien, dat velen denken dat heide, blauwgraslanden of orchideeënvelden natuurlijk zijn. Alle soorten planten en dieren in zo’n leefgemeenschap bestonden al, voordat de mens ze door vormen van landgebruik op deze manier bijeen brachten. Ze zijn beslist van waarde, en het beschermen waard, maar deze vorm van beheer houdt geen rekening met natuurlijke veranderingen en is soms zelfs roeien tegen de stroom op.
Natuur is al heel lang goed in natuur zijn
Een belangrijk onderdeel van rewilding is het herstellen van natuurlijke processen, ook wel process oriented nature conservation genoemd. Deze processen herstellen zorgt ervoor dat natuur zich wilder, autonomer en robuuster kan ontwikkelen. Wilde dieren en planten vinden dan 'als vanzelf' hun natuurlijke plek in het grotere geheel. Bij deze processen horen onder andere overstromingen, het vrije en extensieve begrazen door grote grazers, migratie, wind en vuur. Het kan ook gaan over het laten liggen van dood hout of dode dieren, het vrijelijk laten meanderen van een rivier of het loslaten van beheer. Vaak zijn het variaties op ‘niets doen’ – en daar is lef voor nodig, en vertrouwen dat als natuur de ruimte en tijd krijgt, het resultaat natuur is die aangepast is aan het leven op die plek. De planten en dieren die daarbij horen vinden vaak zelf hun weg naar deze gebieden. Dat is een proces vol verrassingen en lessen in terughoudendheid: nature knows best.
Internationale ervaringen gebundeld
De afgelopen drie jaar was ARK Rewilding Nederland actief in het EU-Erasmus+ project Process Oriented Nature Conservation, PONC. In dit project werkten zes partners uit vijf verschillende landen samen. Het doel was het bundelen van ervaringen en kennis en het opleveren van nieuwe inzichten over natuurlijke processen en ‘procesnatuur’ in landschappen waarin mensen een grote rol spelen. Nederland en andere West-Europese landen zijn daarvoor een geschikte proeftuin.
Geleerde lessen
Projectpartners uit Zweden, Roemenië, België, Engeland en Nederland hebben door de verschillende geografische locaties, culturen, (eco)systemen en achtergronden, allemaal een verschillende aanpak en focus ontwikkeld rondom rewilding. Wat wij delen is het streven naar meer wildere natuur. Het rekening houden met de omgeving waarin wij leven is hierbij de sleutel tot succes. Een voorbeeld is ‘agriwilding’, dat een brug vormt tussen natuur- en landbouwgebieden: agrarische rewilding zoekt naar het laten samengaan van een agrarisch landgebruik met een zo natuurlijk mogelijke manier van toepassen van natuurlijke processen. Agriwilding maakt gebruik van kuddes grote grazers welke rouleren tussen verschillende stukken land. De dieren worden verplaatst voordat alles opgegeten of vertrapt is. De achtergebleven mest en deels in de bodem getrapte vegetatie versterken het bodemleven. Hierdoor krijgt het begraasde land de tijd zich te herstellen, voordat de kudde later hiernaar terugkeert. Dit bootst de natuurlijke migratie van grote grazers, zoals het in de vrije natuur gebeurt, deels na en dat leidt tot een hogere biodiversiteit vergeleken met continue intensieve begrazing zoals in de traditionele veehouderij de norm is. Kennis en ervaring om dit concept van agriwilding toe te passen werden tijdens het project opgedaan en kunnen ons helpen om de transitie van conventionele landbouw tot agriwilding samen met boeren te realiseren.
Meer over PONC
Tijdens het project werden meerdere bijeenkomsten georganiseerd. Vanuit ARK waren dat excursies en een lezingen waarin over aspecten van procesnatuur en het herstel hiervan verteld werden.
Drie jaar samenwerkingen, workshops en veldbezoeken werden in juni in België met een eindevenement afgesloten. Een middag vol inspirerende en leerzame lezingen door experts zoals Charlie Burrell van Knepp Estate uit Engeland, werd gevolgd door één dag met excursies naar voorbeeldgebieden zoals Bosland in België, Kempen-Broek en de Maasvallei in het grensgebied. Meer hierover is hier te vinden. Tijdens dit evenement is ook een fotoboek gepresenteerd met een overzicht van de dertien belangrijkste lessen en uitkomsten van het PONC-project. Het omvat aansprekende foto´s en uitleg over natuurlijke processen en is hier te vinden.
We hopen dat het enthousiasme voor natuurlijke processen in het natuurbeheer hiermee verder wordt aangewakkerd. Process-oriented nature conservation is de kinderschoenen allang ontgroeid. Het bewijs stapelt zich op dat het herstellen van natuurlijke processen een zeer belangrijke bijdrage levert aan het behouden van biodiversiteit: geef natuur ruimte, tijd en autonomie, en er gebeurt regelmatig wat niemand voor mogelijk hield. En daarmee levert 'procesnatuur' misschien wel dat meest kostbare wat zó hard nodig is: hoop voor een samenleven tussen mens en biodiversiteit voor de toekomst.
De opgedane kennis en ervaringen van het Process-oriented nature conservation-project zijn vastgelegd in een handboek. Aan de hand van de bijeenkomsten, discussies en gesprekken en voorbeelden uit de praktijk worden onder andere uitdagingen en mogelijke oplossingen bij het toepassen van rewilding beschreven.
Een mooi beeldoverzicht van het project vind je in dit fotoboek.