Is de herfsttijloos een laatbloeier? Of een vroegbloeier, die zijn bloei met maar liefst vijf tot zes maanden heeft vervroegd? Hoe dan ook zorgt de bloem voor verwarring. Ze lijkt immers sprekend op een krokus, maar is het niet. Laatst genoemde hoort bij de Lissenfamilie terwijl de Herfsttijloos een eigen familie vormt. Wel zijn het allebei bolgewassen.
Herfsttijloos…
Ook de naam van de herfsttijloos geeft vaak verwarring. Ze is tijloos, maar hoe vaak staat ze niet geschreven als stijlloos? Tijloos beteken in dit geval tijdloos; ze houdt zich niet aan de tijd, met vrucht en bladeren in voorjaar en zomer en bloem in de herfst.
De recente waarneming (19 september 2023) is gedaan in een hellinggrasland langs de Gulp in Wallonië. Deze ontdekking betekent overigens niet dat de soort er eerder niét stond. Hoogstwaarschijnlijk is ze onopgemerkt gebleven, wat niet verwonderlijk is omdat de groeiplaats een zeer steile, moeilijk te belopen helling betreft. Ze staat er op een voedselrijk plekje verborgen tussen het gras. Bovendien is het grasland pas enkele jaren eigendom van natuurorganisatie Natagora. Voorheen was het in agrarisch bezit en ontoegankelijk.
Herfsttijloos bevat colchicine en staat te boek als heel giftig. Toch eten de Gallowayrunderen af en toe van de bloemen, zonder om te vallen. Hoe kan dat nou weer? In een lage dosis is het een geneesmiddel, onder andere een ontstekingsremmer. De zelfredzame runderen zijn blijkbaar goed in staat de juiste dosis te vinden voor zelf-medicatie!
Klimaatbestendig Gulpdal
De verwerving van dit grasland door Natagora, past in een reeks van grondaankopen vanaf 2016, die als doel hebben om de natuur beter te beschermen en bovendien het Gulpdal met de natuur als bondgenoot klimaatbestendiger te maken. ARK is hierbij een partner van Natagora.
Het project ‘Grenzenloos Gulpdal, veilig door natuur’ heeft vanaf 2018 een extra boost hieraan gegeven, dankzij een extra bijdrage van de Nationale Postcode Loterij. Wallonië, Vlaanderen en Nederland werken in het project samen. Projectpartners zijn naast ARK en Natagora ook het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren en Staatsbosbeheer. De hellingen en oevers van bron tot monding langs de Gulp krijgen nu beetje bij beetje hun natuurlijke waterbergingsfunctie terug. En dat is steeds belangrijker met ons veranderende klimaat.
Bodem als spons
De natuurlijke waterbergingscapaciteit van het landschap zit hem vooral in de bodem. Een gezonde bodem is poreus door de vele bodemdiertjes die er gangetjes in graven en de dikke, dunne, diepe en ondiepe wortels die erin groeien. Daardoor werkt een gezonde bodem als een spons: hij kan veel water opnemen en vasthouden.
Om de sponswerking van de bodem te stimuleren worden er binnen het Gulpdal-project maatregelen uitgevoerd zoals het omzetten van akkers in natuurlijk grasland, verwijderen van drainages, aanplanten van bomen en struiken en het extensiveren van graslandgebruik. Dat laatste doen we in Wallonië op tientallen hectares hellinggrasland op de rechteroever van de Gulp. In deze gebieden grazen jaarrond kleine, zelfredzame kuddes Gallowayrunderen. Door de lage begrazingsdruk is hier spontane struweelontwikkeling mogelijk. Daarnaast wordt er struweel geplant in de vorm van brede hagen.
Grazers als sleutelsoort
Natuurrunderen, zoals de Galloways in Wallonië, helpen zowel de waterhuishouding als de natuur. Ze worden niet preventief behandeld met antibiotica en ontwormingsmiddelen, waardoor hun mest puur en gezond is. Deze mest verrijkt de bodem met organisch materiaal, dat water zeer goed absorbeert. Hongerige bodemdiertjes én planten profiteren van de voedselrijkdom van deze mest!
Doordat de runderen in een lage dichtheid grazen kunnen in de zomer veel kruiden tot bloei komen en zaden maken. Daar profiteren insecten, vogels en muizen van. Later in het jaar vormen zich tussen de weelderige en ruige begroeiing ook korter afgegraasde stukken. Er ontstaat afwisseling in structuur, waar de fauna dankbaar gebruik van maakt. Deze ruwe structuur zorgt (op hellingen) óók dat afstromend regenwater geremd wordt en meer tijd heeft om in de bodem te trekken. De pootafdrukken van de grazers in de bodem (kuiltjes met hoge randjes) dragen hier eveneens aan bij.