De harde kades zijn vervangen door flauwe oevers waardoor het getij weer een onderdeel van het park is geworden. In het midden van het eiland is er een vloedbos-jungle ontstaan met vele kronkelende kreken waar de bever de bast van bomen rukt en een toevluchtsoord in de meest verstedelijke omgeving van Nederland heeft gevonden.
In deze 20 weken heb ik een onderzoek uitgevoerd naar de ontwikkeling van getijdenatuur op het Eiland van Brienenoord in Rotterdam-Zuid. Al lange tijd ben ik geïnteresseerd in het concept stadsnatuur. Waar ligt de grens tussen natuur en stad, is er wel een grens? En hoeveel winst op het gebied van natuur valt er te halen in de grote stad? Deze vragen en mijn grote interesse in de plantenwereld, hebben mij naar deze stage gebracht. Na een paar jaar in Arnhem te hebben gewoond was het weer fijn om terug in mijn geboortestad Rotterdam te zijn. Het was zeker een onverwachtse wending dat ik terug naar Rotterdam zou verhuizen voor een stage in de natuurwereld. Als ik terugdenk aan mijn jeugd in Rotterdam komen er naast de groene stadsparken weinig dingen terug in mijn herinnering die als natuur omschreven zouden kunnen worden. En dit terwijl Rotterdam in een van de grootste delta’s van Europa ligt!
Deltanatuur in Rotterdam
De inwoners van Regio Rotterdam hebben vaak weinig toegang tot de rivier. Veel mensen waaronder ik hebben absoluut niet bewust door dat ze in een rivierdelta wonen. De oorspronkelijke natuurwaarden van de delta namelijk moeten wijken voor de maatschappelijke behoefte om de stad en haven uit te breiden. Alhoewel de haven en de stad een belangrijke maatschappelijke functie vervullen en een thuis bieden aan vele duizenden mensen, is dit niet zonder een prijs. Er is nu nauwelijks meer iets terug te herkennen van de van oorsprong ontzettend hoge natuur- en belevingswaarde van deze delta. Hier moet verandering in komen als het ligt aan ARK Rewilding Nederland, het WWF, gemeente Rotterdam en verschillende andere samenwerkingspartijen. Met het programma Rivier als Getijdenpark XL wordt er een poging gewaagd om een impuls te geven aan het herstel van deze natuurwaarden. In de getijdenparken wordt het effect van eb en vloed weer merkbaar voor de bewoners van Rotterdam. Hiermee wordt de natuur in de stedelijke omgeving versterkt en de mogelijkheid van stedelingen om natuur te ervaren vergroot.
Vóór de herinrichting was het eiland van Brienenoord dichtgegroeid met bos en was het eiland omringd met harde kades waar het getij geen effect had. In 2021 heeft het eiland een metamorfose ondergaan. Bij deze herinrichting zijn de harde kades op veel plekken vervangen door flauw aflopende oevers. Ook zijn er strekdammen aangelegd en vinden we verspreid door het eiland kreken en oevers, die elke dag volstromen met het water van het getij. Op deze manier is het getij in staat zijn invloed uit te oefenen op de vegetatie, de bodem en hiermee op het type natuur dat ontstaat. Het mechanisme hierachter is simpel maar krachtig: hoe langer een deel van de oever onder water staat, hoe beter de planten die zich daar vestigen tegen water kunnen. Dit betekent dat er hoger op de oever zich planten zullen vestigen die minder goed tegen water kunnen. Op deze manier wordt er een gradiënt in de vegetatie gecreëerd van hoogwater naar laagwater, loodrecht op de rivier. Op deze manier wordt er ruimte gegeven aan grootschalige processen om de natuur te vormen, zoals alleen de natuur dat zelf kan. Maar hoe ziet dat er nou uit als we natuur ontwikkelen in het midden van Rotterdam?
Resultaten van het onderzoek
Om een beeld te krijgen van hoe de natuur zich na de herinrichting heeft ontwikkeld heb ik als stageopdracht voor ARK Rewilding Nederland een vegetatieonderzoek uitgevoerd. Dit onderzoek is onderdeel van een 10-jarig monitoringsplan, vorig jaar werd de eerste vegetatiemonitoring uitgevoerd sinds de herinrichting van het eiland.
Uit de monitoring kwam naar voren dat de vegetatie zich nog in beginstadia van ontwikkeling bevindt. Niet verassend waren er veel planten aanwezig kenmerkend voor ruderale, recentelijk omgewerkte droge gronden. Dit jaar heeft de opvolgende stagiaire dit monitoringsplan uitgevoerd en onderzoek gedaan. Aangezien hier geen aanvullend beheer op de oevers plaatsvindt, was het nog maar de vraag hoe de vegetatie zich zou ontwikkelen. Uit het onderzoek kwam naar voren dat toont de vegetatie in bijna elke onderzochte locatie sterke kenmerken van getijdenatuur liet zien, en dit slechts binnen twee jaar. Ook is de iconische spindotterbloem teruggekeerd op het eiland, een speciaal aan het getijdesysteem aangepaste plantensoort.
Het eiland heeft als het ware een tweede herinrichting gekregen, de kale oevers van vorig jaar zijn namelijk niet meer terug te herkennen. Op een groot deel van deze oevers is nu een hoog opschietende natte strooiselruigte aanwezig, met soorten als blauwe waterereprijs, riet, grote kattenstaart en moeras-vergeet-mijnietje. De vestiging van deze typische getijdesoorten is gepaard gegaan met een totale toename van wel 220% in plantendiversiteit. Elders op de oever waar het effect van het getij zodanig sterk is, vinden we stukken grond met kaal slik, foerageergrond voor onder andere de nijlgans en de bergeend.
Rewilding
Het centrale uitgangspunt van rewilding is de controle deels weer teruggeven aan de natuur. Grootschalige processen als het getij en begrazing worden vooropgesteld en krijgen een kans om hun landschapsvormende invloed uit te oefenen. Bij dit type natuurbeheer ligt focus dus minder op beheer en meer op natuurlijke processen. Beheermaatregelen als waterpeilbeheer, maaien en afschot worden vervangen door gecontroleerde overstroming, begrazing en predatie. Op het eiland van Brienenoord zijn vier Schotse hooglanders uitgezet die de vegetatie kort houden in bepaalde delen van het eiland. Op de oevers heeft de getij haar sturende invloed op de vegetatie en de gradiënten. Het eiland van Brienenoord is dit opzicht een showcase van hoe rewilding er in de urbane omgeving uitziet. Slechts twee jaar na de herinrichting is er al waardevolle natuur ontstaan en hebben onder andere de bever en de havik al een thuis gevonden op het eiland van Brienenoord.
In de komende jaren wordt er gewerkt aan meer getijdeparken in regio Rotterdam, waaronder getijdepark Feijenoord en getijdepark Keilehaven. De getijdeparken brengen hiermee de natuur terug naar de stad, en brengen mensen weer in contact met de kracht van de natuur".
> Stage lopen bij ARK Rewilding Nederland