Ik loop over de houten vlonder dat naar het midden van Eiland van Brienenoord leidt. Onwetend kijk ik om me heen naar de rommelig ogende bosjes, riet en ruigte. Ik loop verder, zoek mijn weg naar de artistieke Buitenplaats Brienenoord, waar de ARK-themadag plaatsvindt. De vierde dag van mijn stageperiode, mag ik meteen meedoen en -luisteren met mijn kersverse ARK-collega’s. Ik kijk aandachtig om me heen naar alle mensen met bergschoenen en verrekijkers, natuurliefhebbers die vol passie spreken over de verschillende mogelijkheden om de natuur in de Nederlandse delta sterker te maken.
De theorie
Op dat moment heb ik nog geen idee dat dit eiland het gebied zal vormen dat ik in detail ga onderzoeken. Wat ik wel weet, is dat ik me vijf maanden lang ga focussen op de ‘Nature based Solutions’ van ARK. Die term is geïntroduceerd door internationale instanties zoals de IUCN en de Europese Commissie. Het concept verwijst naar initiatieven die een oplossing vormen voor maatschappelijke problemen, in samenwerking met de natuur. Oftewel, projecten die problemen oplossen, ten bate van mensen én van de biodiversiteit. Best een vage term dus vind ik zelf en ook velen bij ARK. Daarom is het idee dat ik duidelijkheid ga scheppen. Mijn taak is om vast te stellen welke projecten van ARK onder de noemer Nature based Solutions vallen.
Ik begin met het doorspitten van allerlei documenten, artikelen en beleidskaders over Nature based Solutions en over rewilding. Ik probeer erachter te komen hoe deze termen samenvallen óf kunnen gaan samenvallen. Er komen allerlei filosofische vragen bij mij omhoog. Want waarom willen de rewilders hun werk eigenlijk een Nature based Solution noemen? Wat ze doen is toch al geweldig, namelijk meer wilde natuur ontwikkelen? Waarom is het nodig deze strategie zo mens-gefocust te maken door te testen of die wilde natuur ook wel echt baten heeft voor de maatschappij?
Later leg ik me erbij neer dat dit geen filosofische studie is en dat ook rewilding beleidssteun nodig heeft. En op dat gebied valt winst te boeken, aangezien Nature based Solutions hot en happening zijn in de beleidswereld. Het nationaal groeifonds NL2120 stelt 70 miljoen euro beschikbaar om “klimaateffecten op te vangen, biodiversiteit te herstellen en tegelijkertijd het productievermogen te behouden en de brede welvaart te versterken” (Nationaal groeifonds, z.d.). Het onderzoekt natuurlijke oplossingen, mede door ervaring op te doen in lopende gebiedsprojecten. Omdat ARK één van de Nederlandse organisaties is die al 35 jaar lang werkt op het raakvlak van natuur en maatschappij, is het belangrijk in kaart te brengen hoe NL2120 van de ervaring van ARK kan leren.
Het onderzoek
Daarom kent mijn onderzoek twee vragen:
- ten eerste: welke projecten van ARK kunnen Nature based Solutions genoemd worden?
- en ten tweede: wat zijn de sociale en ecologische effecten van een rewilding project als Nature based Solution?
Om de eerste vraag te beantwoorden stel ik zorgvuldig afgewogen criteria op, specifiek om rewilding projecten langs de maatstaf van Nature based Solutions te leggen. Daarna reis ik langs alle programmatrekkers van ARK, om hen te interviewen. Ook wijd ik me aan een analyse van bestaande beleidsdocumenten en reeds uitgevoerde onderzoeken. Alle input die de interviews en documenten me geven vormen de data voor de toets. Op basis van dit onderzoek komen elf van de twaalf onderzochte projecten als Nature based Solution uit de bus.
Het is dus duidelijk dat ARK in Nederland vaak werkt met maatschappelijke doelen om geïntegreerde oplossingen voor mens en natuur te ontwikkelen. Een voorbeeld hiervan is het Grensmaas project, waar natuurontwikkeling samengaat met grindwinning en hoogwaterveiligheid. Of het Eiland van Brienenoord, waar ruimte voor getijdennatuur gecombineerd wordt met recreatie en natuurbeleving. ARK heeft een pragmatische instelling: de focus ligt op de processen die de natuur robuuster maken, in plaats van op natuurdoeltypen die koste wat kost behaald moeten worden. Deze adaptieve aanpak gaat goed samen met het gedachtegoed van natuurlijke oplossingen.
De tweede vraag, wat de effecten zijn van rewilding als natuurlijke oplossing, adresseer ik door op het Eiland van Brienenoord te bekijken wat daar de belangrijkste beleidsdoelen zijn. Ik wil erachter komen op welke manier deze doelen al dan niet behaald worden. Ik ga om tafel met de betrokken ARK-ers en een beleidsmaker van de gemeente Rotterdam. We proberen uit te tekenen wat de aannames zijn achter dit project: welke causale mechanismes worden voorondersteld, om die doelen te kunnen bereiken? Daarna zoek ik naar empirische aanwijzingen voor het daadwerkelijk plaatsvinden van de verschillende veronderstelde stapjes, via een methode genaamd ‘process tracing’. De resultaten hebben het vertrouwen versterkt dat de processen van zoetwater getijdennatuur aan het terugkeren zijn op het eiland. Ook is gebleken dat de interactie tussen mens en natuur wordt aangejaagd. Van alle kanten worden mensen gestimuleerd om de natuur te gaan beleven en ervaren. Maar, zoals een geïnterviewde raak verwoordde: “Wij mensen zijn ingewikkelder te stimuleren dan de meeste natuur. Op het eiland hebben ze de oevers flauwer gemaakt, daar zit een slimheid in die aanleiding geeft voor natuur om aan te haken. Wij mensen hebben alleen een nog veel directere aanleiding nodig om dat te doen. Wij moeten echt actief uitgenodigd worden, terwijl je natuur passief kan uitnodigen.”
Conclusie
Stedelijke rewilding is een interessante toepassing van een natuurlijke oplossing. Juist rewilding kan ervoor zorgen dat de stadse mens de ogen opent voor een nieuwe manier van omgaan met de natuur. Juist omdat de disconnectie tussen de menselijke en natuurlijke wereld vaak wordt aangewezen als één van de oorzaken van de klimaat- en biodiversiteitscrisis, kan het herstellen van deze verbinding vele baten hebben.
Een ander inzicht dat ik heb overgehouden aan de afgelopen maanden, komt van een geïnterviewde ARK-programmatrekker. Hij legde uit: “Vaak wordt er gewerkt met traditionele oplossingen, omdat mensen alles willen kunnen berekenen. Bij natuurlijke oplossingen werkt dat niet altijd. Hoe bereken je bijvoorbeeld wat een bever doet in zo’n systeem? Hoe hoog is die dam? Waar in het systeem? Dat blijft lastig in een land waar we alles in cijfers willen vastleggen.” Mijn onderzoek had geen sterke focus op de kwantitatieve evaluatie van de effecten van rewilding. Soms maakte ik me daar zorgen over, maar misschien is juist dat het hele punt van Nature based Solutions. Deze aanpak ons kan leren te vertrouwen op de kracht van de natuur.
Bronnen
Zie kennislinks
Wil je meer weten over stages bij ARK. Lees dan hier verder: Stage lopen bij ARK Rewilding Nederland