De Noordzee is al eeuwenlang één van de meest bevaren zeeën ter wereld, waar visserij en de winning van gas, olie en zand hoogtij vieren. Intensief gebruik laat al decennialang zijn sporen na in het ecosysteem van de Noordzee. Veel leefgebieden, kraamkamers en schuilplaatsen voor planten en dieren zijn inmiddels verdwenen of verschraald. De Noordzee is steeds leger geworden — minder soorten, kleinere aantallen. Toch blijft het gebruik van de Noordzee nog altijd toenemen. En dat raakt niet alleen het leven onder water, maar ook onszelf. We maken allemaal onlosmakelijk onderdeel uit van hetzelfde ecosysteem. Gezonde zeeën en oceanen geven ons zuurstof, voedsel en houden ons klimaat in balans. Ze vormen de basis onder ons bestaan. Het is daarom hoog tijd dat we onze relatie met de Noordzee veranderen naar een meer duurzame en wederkerige.
‘Insanity is doing the same thing and expecting different results’
Al tientallen jaren achter elkaar wordt wetenschappelijk aangetoond dat het leven in de Noordzee achteruitgaat. Op dit moment schieten inspanningen van de overheid en maatschappij voor natuur in de Noordzee enorm tekort. “Als we blijven doen wat we altijd al deden, dan gaat dat niet veranderen”, stelt Roos Bol, projectleider van de seascape. “Overheden maken beheerplannen, natuurorganisaties proberen met man en macht elk op hun eigen stukje de problemen op te lossen en steeds meer bedrijven maken duurzaamheidsstrategieën. Maar het lukt ons niet om de negatieve trend te keren. We moeten iets anders gaan doen. Niet ieder op ons eigen plekje, maar samenwerken in grote gebieden, met verschillende partijen en interventies die elkaar versterken. Kijkend vanuit het gebied zelf: wat heeft dit gebied nodig om op te bloeien? Het gaat over de natuurlijke wisselwerkingen daar én over de invloed die mensen daarop hebben. Wie zijn de menselijke gebruikers van dit gebied, en wat zijn hun belangen? Kunnen we dat gebruik zo aanpassen, dat het de natuur in het gebied versterkt? Oftewel: kunnen we verantwoordelijkheid nemen voor het zeelandschap dat we gebruiken? Dat is absoluut moeilijker en het gaat langzamer – maar het is wel nodig om echt iets te veranderen.”
Zeelandschap
ARK bundelde de krachten met Origame, experts in gebiedsgericht werken. Samen zien we toekomst in het werken in ‘seascapes’. Maar wat wordt daar nu eigenlijk mee bedoeld? Vertaald komt het neer op een ‘zeelandschap’: een onderwaterlandschap met al haar eigen karakteristieken en bewoners. Want al lijkt de zee vanuit ons oogpunt een homogene bak met water, onder het oppervlak is de wereld net zo divers als op land. Net alsof je op het wolkendek boven de aarde kijkt: onder de wolken gaat een verborgen wereld schuil. Ook onder het wateroppervlak zijn er bergen, kliffen en valleien, oerwouden in de vorm van riffen en zandwoestijnen. En in plaats van bossen, dorpen, steden, fietspaden en wegen, liggen er zandbanken, riffen, zeewierwouden en zeegrasvelden, maar ook een windpark, bekabeling en vaarroutes. Ook de menselijke invloeden zijn onderdeel van de seascape. In de seascape-aanpak wordt niet alleen gekeken naar wat er in het gebied is, maar ook naar welke mensen en partijen invloed hebben op dat gebied.
Pioniersgroep
Het idee: een afgebakend zeelandschap én een groep mensen die zich verantwoordelijk maakt voor het welzijn van dat gebied. Sinds de zomer van 2024 haalt ARK partijen bij elkaar die zich verbonden voelen met de Voordelta. Inmiddels staat de teller al op leden van zo'n twintig organisaties. Tussen hen zijn beleidsmakers voor de Noordzee, medewerkers van bedrijven die op of aan zee werken, marien wetenschappers en kustbewoners die nauw samenleven met de zee. Allemaal hebben zij iets gemeen: ze zien in dat de huidige manier van werken de problemen niet gaat oplossen, en zijn bereid om iets te veranderen om het zeelandschap weer gezond te laten worden. Martine Verweij (Programmamanager TopSector Energie en inwoner van Schouwen-Duiveland) is lid van de pioniersgroep en is enthousiast over de Seascape Voordelta:
"Het staat voor mij symbool voor de enige serieuze weg voorwaarts op dit moment. Het valt of staat met hele kleine, concrete successen op de weg die we met elkaar gaan bewandelen. En die heb ik ook al gezien! In de kwaliteit van de deelnemers, het soort gesprekken dat we voeren, maar ook de wisselwerking met het fysieke leren in het gebied. Er zijn al voorzichtige coalities aan het ontstaan. Ja, daar word ik wel heel vrolijk van. Ik hoop dat dit aan kracht kan winnen en groter kan groeien, en ook een voorbeeld kan worden voor als er op meer plekken in Nederland wordt gewerkt aan seascapes.”
Natuur als fundament
De seascape-aanpak vraagt om een verandering van mindset. In die nieuwe aanpak wordt éérst gekeken naar natuurlijke processen in een gebied, en wordt het menselijk gebruik daarbinnen of omheen gepast, in plaats van andersom. Van die werkwijze wil de pioniersgroep hun nieuwe praktijk maken. In die mindset zit ‘natuur’ niet aan de onderhandelingstafel om ruimte, maar wordt natuur erkend als fundament onder ál het werk in de Noordzee. In plaats van in te tekenen op een landkaart waar onderwaterleven mag bestaan, doordringen we ons ervan dat al het gebruik plaatsvindt in leefgebieden van anderen – en daarvan afhankelijk is. Ons gebruik van een gebied heeft altijd invloed op de natuur, en omgekeerd. Wanneer we eerst in kaart brengen wat er leeft en waar dat leven behoefte aan heeft, kunnen we ons gebruik daarop afstemmen. Beter nog: we kunnen stappen zetten om bij ons gebruik de natuurlijke processen van de Noordzee zoveel mogelijk te ondersteunen en versterken. Dat doen we volgens de principes van rewilding.
Eerste seascape: Voordelta
De seascape waar de groep aan werkt is de Voordelta, voor de kust van Zuid-Holland en Zeeland. Het is een ondiep intergetijdengebied met zandbanken en diepe geulen, en herbergt het enige bekende schelpdierrif in de Noordzee. Bij de kust liggen schorren en slikplaten. De Deltawerken scheiden hier zoet van zout. In zee liggen vaarroutes en er wordt gevist, en er worden plannen gemaakt om de groene energie die verder op zee wordt opgewekt via kabels door dit gebied aan land te krijgen. Langs de kust woont een gemeenschap die op allerlei manieren betrokken is bij de zee. Vissers, oester- en mosselkwekers, eigenaren van strandtenten, surfscholen en bewoners. ’s Zomers kan het gebied rekenen op een flinke zwik toeristen. Wat kan hier gedaan worden om de natuur vooruit te helpen? Om het gebied te leren kennen, nam ARK de groep mee naar delen van het rif bij laagtij en schetste een beeld van de ecologie in het gebied. Ze visualiseerden hun droombeelden voor de toekomst, onderzochten samen met de groep drijfveren om iets te veranderen en dachten na over wat iedereen vanuit zijn eigen positie en praktijk kan betekenen.
Marcel van Veldhuisen (projectmanager offshore crossings en natuurinclusief ontwerp bij TenneT) sloot zich aan bij meerdere sessies. “Onze werkzaamheden in dit gebied gaan door. Dat is de opdracht van het ministerie van Klimaat en Groene Groei." TenneT werkt in de Voordelta aan de aanlanding van hernieuwbare energie. "Maar de vraag is: hóe gaan we dat doen? Ik denk dat wij daarin de kans hebben om een nieuw geluid te laten horen. Wij hebben de ambitie om een groene voetafdruk achter te laten, in plaats van een grijze.” Ook op persoonlijk vlak vindt Van Veldhuisen dat belangrijk. “Ik ben zelf vader van drie, dus ik wil mijn steentje bijdragen om de wereld een stukje mooier achter te laten. Met wat je nu allemaal ziet in het nieuws.. Het staat onder druk.” De eerste stap is al gezet. Van Veldhuisen: “We zijn een technisch bedrijf en er wordt veel vanuit de technische blik gekeken. Ik dacht bij mezelf: hoe krijg ik de schelp aan tafel bij engineers van beton en staal? Op onze offshore-afdeling liggen overal materialen: stukken kabel, foto’s van grote stalen ‘jackets’. Bij de vorige seascape-bijeenkomst heb ik gevraagd om een schelp. Morgen ga ik die in de vitrinekast leggen. De kabel eruit, en de schelp erbij. Ik ben benieuwd hoe ze gaan reageren!”
Inmiddels is de pioniersgroep al een aantal keer samengekomen, en is het tijd om samen interventies te bedenken en te gaan uitvoeren. Dat is natuurlijk niet makkelijk. Bol: “Om de vertaalslag te maken naar de praktijk is een uitdaging. Hoe krijgen we organisaties in beweging? Hoe krijgen we het praktisch georganiseerd? Met kleine stapjes komen we steeds dichterbij concrete plannen." Sinds de laatste bijeenkomst beginnen zich werkgroepen te vormen over ecologisch herstel, natuurpositieve infrastructuur, kustversterking op basis van natuur en de relatie tussen mensen en de Noordzee. Bol: "Tijdens iedere bijeenkomst groeit de energie, dat is voelbaar. Volgens mij staan we aan het begin van iets heel bijzonders en hoopvols.”
Meedoen
In de Seascape Voordelta nodigen we partijen uit om in de pioniersgroep samen te werken aan systeemherstel van het zeelandschap. We bouwen een netwerk van initiatieven die de natuur voorop stellen: infrastructuur, toerisme, visserij, kustverdediging - alles is nodig. Werk jij ook in en om de Voordelta en wil je meedoen en je vanuit jouw werkpraktijk inzetten voor systeemherstel? Neem contact op met onze projectleider Seascape: Roos Bol.
